پژوهشی در خصوص آیه مودت
جمله «قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی » ، که به آیه مودت موسوم است از آیاتی است که بر فضیلت اهل بیت پیامبر علیهم السلام و موقعیت ویژه آنان دلالت دارد.تمام مفسران شیعه و جماعتی از مفسران اهل تسنن «القربی » در این آیه را به خویشان پیامبر صلی الله علیه وآله تفسیر کرده و این آیه را از فضائل اهل بیت علیهم السلام آن حضرت به شمار آورده اند.روایات شیعه و سنی گویای آن است که منظور از «القربی » در این آیه، چهارنفر علی و فاطمه و حسن و حسین - صلوات الله علیهم - است.و در برخی روایات به نه امام معصوم علیهم السلام پس از ایشان نیز تطبیق شده است که می توان گفت آن چهار نفر تنزیل و مصادیق زمان نزول آیه و آن نه امام تاویل و مصادیق آینده آیه بوده اند.بر این اساس، این آیه دلیل وجوب مودت آن چهارده نفر بر عموم مؤمنان است.البته، فایده این مودت به خود مؤمنان عاید می شود; زیرا این مودت زمینه ساز هدایت آنان و مصون ماندن آنان از هر نوع ضلالت است.برخی، وجوه دیگری را در معنای مستثنای این آیه بیان کرده اند که آن وجوه هم با مفردات و ظاهر آیه کریمه مخالف است و هم با روایاتی که در تفسیر «القربی » وارد شده، ناسازگار است.
آیه مودت
«قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی » (شوری: 23) بگو: بر این [رساندن پیام] از شما مزدی درخواست نمی کنم، جز دوستی با خویشانم.
این جمله بخشی از آیه 23 سوره «شوری » است که به لحاظ اشتمال آن بر کلمه «المودة » ، آیه «مودت » نامیده می شود; از جمله آیاتی است که بر فضیلت اهل بیت پیامبر و موقعیت ویژه آنان دلالت دارد و برخی آن را یکی از ادله امامت امیرمؤمنان علی علیه السلام به شمار آورده اند.
علامه حلی (1) در نهج الحق عنوان «آیة المودة » را در مورد این آیه به کار برده و آن را چهارمین آیه دال بر امامت حضرت علی علیه السلام قرارداده و در ذیل آن فرموده است: جمهور (اهل تسنن) در صحیحین (صحیح بخاری و صحیح مسلم) و احمد بن حنبل در مسندش و ثعلبی در تفسیرش از ابن عباس نقل کرده اند که فرمود: وقتی آیه «قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی » نازل شد، گفتند: ای رسول خدا، خویشانی که مودتشان بر ما واجب است چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و فاطمه و حسن و حسین علیهما السلام.و وجوب مودت مستلزم وجوب اطاعت است. (2)
گرچه تمام مفسران شیعه و جماعتی از مفسران اهل تسنن «القربی » در این آیه را به خویشان پیامبر صلی الله علیه وآله تفسیر کرده و این آیه را از فضایل اهل بیت آن حضرت به شمار آورده اند و دلالت آن بر وجوب مودت با اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه وآله آشکار و غیرقابل انکار است، ولی از آن جا که برخی وجوه دیگری را نیز در تفسیر آن ذکر کرده اند و ممکن است برای برخی منشا تردید در دلالت آیه گردد، لازم می نماید در قسمت مستثنای آیه پژوهشی انجام گیرد و با دقت در مفردات آیه و خصوصیات آن و با توجه به روایاتی که در تفسیر آن وارد شده، معنای آیه تبیین و وجوهی را که در معنای آن ذکر کرده اند، بررسی شود.
بررسی وجوه مستثنای آیه مودت
وجوهی را که در معنای مستثنای این آیه ذکر کرده اند عبارت است از:
1. «بر این تبلیغ مزدی از شما درخواست نمی کنم، جز دوستی با خویشاوندان نزدیکم.» این وجه از امام علی بن الحسین و امام محمدباقر و امام جعفر صادق علیهما السلام و سعید بن جبیر و سدی و عمرو بن شعیب نقل شده و تمام مفسران شیعه و جماعتی از مفسران اهل تسنن آن را اختیار کرده اند. (3)
2. «مزدی از شما درخواست نمی کنم، جز دوست داشتن تقرب به خدا; یعنی دوست داشته باشید که با انجام عمل صالح و اطاعت فرمان خدا، به خدا تقرب بجویید» این وجهی است که گروهی آن را از حسن بصری نقل کرده اند. (4)
3. «مزدی از شما نمی خواهم، جز دوست داشتن من به خاطر قرابتی که بین من و شما وجود دارد.» این وجهی است که از ابن عباس، قتاده، مجاهد، سدی، ضحاک، ابن زید و عطاء بن دینار نقل شده است. (5)
4. «هر سه وجه مزبور در معنای آیه کریمه صحیح است.» این وجهی است که از کلام میبدی استفاده می شود; زیرا پس از ذکر سه وجه یاد شده، گفته است: «والمعنی الصحیح فی الایة ما ذکرناه من اقاویل السلف » . (6)
5. «از شما بر این تبلیغ مزدی نمی خواهم، جز این که بعضی از شما بعضی دیگر را دوست بدارد و با خویشاوندانتان صله و ارتباط داشته باشید.» این وجه را شیخ طوسی با عنوان «قال بعضهم » ذکر (7) و ابو حیان و آلوسی از عبدالله بن قاسم نقل کرده اند. (8)
6. «از شما مزدی نمی خواهم، جز این که با عمل صالح و اطاعت ها به خدا تقرب بجویید.» این معنا گرچه به معنای دوم نزدیک است، ولی غیر آن است و از این رو، شیخ طوسی آن را غیر از معنای دوم به شمار آورده و از آن با تعبیر «قال آخرون » یاد نموده (9) وآلوسی آن را از عبد بن حمید از حسن نقل کرده است. (10)
معنای صحیح آیه مودت
معنای صحیح آیه کریمه همان وجه اول است; زیرا این معنا، هم با ظاهر مفردات آیه کریمه سازگار است و هم با روایاتی که در بیان معنای «القربی » در کتاب های شیعه و سنی آمده، هماهنگ می باشد.بر این مدعا، از دو طریق می توان استدلال کرد:
صفحات: 1· 2
