انگیزه تحصیلی و راه‌های تقویت آن
یكی ازعوامل بسیار مهم در پیشرفت تحصیلی طلاب، داشتن علاقه و انگیزه تحصیلی است.
روانشناسان در مورد انگیزه متفق‌اند که انگیزه عاملی درونی است که رفتار شخص را تحریک می‌کند و در جهت معین سوق می‌دهد و آن را هماهنگ می‌سازد. انگیزه به طور مستقیم قابل مشاهده نیست ولی وجود آن از رفتار شخص استنباط می‌شود.
اگر افراد دارای علاقه وانگیزه باشند، با نیرو و توان بیشتری در جهت علم آموزی حركت خواهند كرد و دركلاس، توجه و تمركز بیشتری داشته و مطالب علمی را بهتر فرامی‌گیرند؛ بر مشكلات به راحتی فائق آمده و هر روز گام‌های بلندتری را برای رسیدن به اهداف عالی خود برخواهند داشت. انگیزه كسب دانش، سبب افزایش دقت، كوشش و پشتكار یادگیرنده می‌شود. گرچه عواملی چون وراثت، محیط، هوش، غنی‌سازی محیط آموزشی و بهبود روشهای تدریس تا اندازه ی زیادی در بهبود وضع آموزشی تأثیر دارد، ولی قلب تعلیم و تربیت انگیزش است و این تنها عاملی است كه می‌توان با امكان بیشتری آن را دستخوش تغییر و تحول قرار داد. گاهی از انگیزه به عنوان هدف نیز نام برده می‌شود، زیرا با افزایش انگیزه، پیشرفت تحصیلی نیز پدید می‌آید.
عوامل مؤثر در تقویت انگیزه
۱ ـ ارتباط با خداوند
تمام هستی مخلوق خداوند متعال است و همه وابسته به او هستند و او غنی و بی‌نیاز است و انسان، فقیر و نیازمند. هر چه این احساس وابستگی و نیاز، بیشتر و شفاف‌تر باشد، تلاش انسان برای رسیدن به مبدأ لایتناهی كه مركز قدرت و عظمت است، افزون‌تر می‌گردد. اگر انسان بخواهد در فعالیت‌های خود موفق شود، نیازمند ارتباط قوی و وثیق با خداوند منان است. او باید از طریق این ارتباط، به حیات خویش معنا و مفهوم ببخشد و همه امور زندگی را برای خود معنادار كند، لذا در آیات و روایات سفارش شده كه نیت شما برای انجام امور همیشه الهی باشد تا به موفقیت نائل آیید. اگر انگیزه انسان خدایی باشد به یقین انگیزه تحصیلی او نیز، هر روز تقویت می‌گردد و با مشكلات و مسائل موجود به راحتی مبارزه خواهد نمود.
۲ ـ تعیین هدف
اگر كسی هدف مشخص و مقدسی داشته باشد و بداند كه به‌دنبال چه چیزی به حوزه آمده و چگونه باید به این هدف خود برسد، به یقین انگیزه او نیز در این راه تقویت خواهد شد. اگر بداند كه هدف او شناخت خداوند، دین الهی و در نتیجه تبلیغ دین و انتشار احكام نورانی اسلام است، به راحتی مشكلات را پشت سر می‌گذارد و به دنبال هدف نهایی خود گام‌های استوارتری برمی‌دارد. او مشكلات را وسیله و پلی برای رسیدن به رشد و تعالی خود می‌داند. لذا كسانی كه تاكنون موفق نشده‌اند هدف خود را از حضور در حوزه مشخص كنند و با اصرار دوستان و نزدیكان و یا شرایط محیطی خود به حوزه آمده‌اند، باید مسیر و جهت و هدف خود را مشخص کنند تا دچار سردرگمی و تردید نشوند.
۳ ـ شناخت واقعیت‌ها
طلاب در صورتی می‌توانند با واقعیت‌ها و مسائل موجود حوزه كنار بیایند و سازگار باشند كه توانسته باشند از ابتدا و یا بعد از حضور در حوزه، واقعیت‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، دینی و اخلاقی كشور را به نحوی شناخته و نقاط قوت و ضعف را تشخیص داده و به نقاط قوت بیشتر از نقاط ضعف توجه داشته باشند و گرنه در همان ابتدا تمامی نیت‌ها و انگیزه‌ها و علایق از بین خواهد رفت و ممكن است چند سالی بدون هیچ انگیزه‌ای و فقط به خاطر برخی شرایط و محدودیت‌ها، در حوزه حضور داشته باشند و این امر ضررهای شخصی و اجتماعی فراوانی را به فرد و اطرافیان وارد خواهد ساخت و حداقل مشكل آن است كه این فرد در طول چند سال كه وقت و عمر شریف خود را در اینجا گذرانده، هیچ سودی نكرده و حتی ممكن است با نقاط منفی بیشتری به منطقه خویش برگردد.
۴ ـ ایجاد امیدواری و نشاط
كسانی در زندگی موفق می‌شوند كه امیدوار به زندگی باشند. طلاب نیز در صورتی كه به دنبال كسب موفقیت هستند، باید زمینه‌های امیدواری و نشاط و شادابی را فراهم كنند و این امر از طریق حضور در مجامع عمومی، ارتباط با علما و اندیشمندان، ارتباط با افراد موفق در جامعه، پیشرفت تحصیلی مناسب و رفع نواقص موجود امكان‌پذیر است. ورزش، تحرك و فعالیت نیز نشاط‌‌آور است و موجبات اعتماد به نفس، امیدواری و شادابی و طراوت را در فرد و اطرافیان فراهم می‌سازد.
۵ ـ تبلیغ، تحقیق و مطالعه
برای تقویت انگیزه باید به تحقیق و مطالعه بیشتر پرداخت و از اندوخته‌های دیگران بهره بهتری گرفت. تبلیغ نیز در ایجاد انگیزه و به ویژه تقویت انگیزه بسیار مؤثر است، زیرا وقتی انسان چیزی را به دیگران می‌آموزد، سعی می‌كند خودش نیز به آن عمل كند، علاوه بر اینكه انتظارات مردم از چنین فردی بیشتر خواهد شد. او مجبور است تا با عشق و علاقة بیشتری به دنبال كسب علم و دانش باشد و از فضائل معنوی و اخلاقی برخوردار گردد.
۶ ـ حل مشكلات شخصی و خانوادگی
در صورتی كه افراد دچار مشكلاتی در زندگی شخصی و خانوادگی خود هستند، باید درصدد حل آن مشكلات برآیند. این امر ممكن است از طریق مراجعه به مسئولان یا مشاوران و حتی ارتباط با علما و دوستان نزدیك حل و فصل گردد و فرد از نگرانی‌های فردی و خانوادگی نجات پیدا كند و همین مسأله، انگیزه او را برای ادامه تحصیل تقویت نماید.
۷ ـ مطالعه زندگی علما و بزرگان
از جمله راه‌های مؤثر برای ایجاد انگیزه، آگاهی یافتن از شرایط و احوال علما و بزرگان است. زیرا وقتی انسان همانندسازی و الگوپذیری مناسبی انجام دهد، با سرمشق گرفتن از شرایط و اوضاع علما و بزرگان درصدد بر می‌آید كه مانند آنان با مشكلات مبارزه كند و در راه كسب علم و معرفت تلاش نماید. حضور در مجامع علمی و استفاده از محضر بزرگان اخلاق و معنویت نیز بر این امر تأثیر فراوانی دارد.
۸ ـ ورزش و تحرك
از جمله عوامل مؤثر در تقویت انگیزه افراد، ورزش و تحرک مناسب است. اهمیت ورزش آن چنان در مباحث علمی، در جهت تقویت انگیزه، مطرح می‌باشد كه بسیاری از دانشمندان از جمله راه‌های اصلی ایجاد انگیزه و تقویت اعتماد به نفس را انجام ورزش‌های مناسب و متنوع و استفاده بهینه از سلامتی جسم و روان ذكر كرده‌اند. ورزش علاوه بر تقویت بنیه‌های جسمی انسان، در تقویت عزم و اراده و انگیزه افراد مؤثر است. تحرك و پویایی از جمله عواملی است كه ریشه‌های تنبلی، سستی و اهمال كاری را از بین خواهد برد و بنیان‌های نشاط و شادابی و اراده انسانی را تقویت خواهد نمود.
۹ ـ توجه به احساسات و عواطف طلاب
از جمله عواملی كه در تقویت انگیزه طلاب مؤثر است و مربوط به عوامل مؤثر بیرونی می‌باشد، توجه مسئولان و اساتید به شخصیت، احساسات و عواطف آنان است. احترام گذاشتن به طلبه و پذیرش او و حل مشكلاتش تا حدود زیادی در تقویت انگیزه فرد تأثیرگذار خواهد بود. حضور در خوابگاه‌ها، منازل و بررسی مشكلات عاطفی، خانوادگی، تحصیلی و غیره موجب ایجاد ارتباط صمیمی بین مسئولین، اساتید و طلاب خواهد شد و این امر ضمن رفع پاره‌ای از شبهات و مسائل موجود فیمابین، در تقویت انگیزه طلبه نیز مؤثر می‌باشد.
۱۰ ـ تضمین آیندة شغلی و تحصیلی
برای تقویت انگیزه طلاب می‌توان شرایطی را فراهم نمود تا آینده تحصیلی و شغلی آنان، حتی پس از فارغ التحصیلی تضمین و تأمین گردد و آنان هیچ‌گونه نگرانی از این جهت نداشته باشند و همسران آنان نیز در این زمینه مددكار باشند. رفع مشكلات اقتصادی و معیشتی، تهیه منابع علمی و تحصیلی، تهیه امكانات و شرایط ضروری و لازم برای تحصیل طلاب، از جمله عوامل مؤثر در تقویت انگیزه است.
خلاصه و نتیجه‌گیری
با توجه به مباحث پیرامون انگیزه و راه‌های تقویت آن، به طور خلاصه می‌توان چنین نتیجه گرفت كه ممكن است عوامل و موانعی در سر راه انگیزه طلاب قرار گیرد كه نیاز به بررسی دقیق و منطقی دارد و پس از شناسایی این عوامل و موانع، همه از جمله مسئولان و طلاب باید دست به دست هم بدهند تا این‌گونه موارد را كه موجب كاهش انگیزه طلاب می‌گردد، شناسایی وحل و فصل نمایند و راه‌هایی را كه موجب تقویت انگیزه آنان می‌گردد، به آنان ارائه دهند. طلاب نیز باید ضمن توجه به آسیب‌ها و موانع، درصدد تقویت انگیزه خویش باشند و ضمن تلقین و پذیرش نكات مثبت تحصیل، از پذیرش یأس و ناامیدی پرهیز كنند تا بتوانند با توكل به خداوند، آینده‌ای روشن و موفق در پیش روی داشته باشند و خود و همگان را برای رسیدن به هدف نهایی؛ یعنی قرب الی الله آماده سازند.
منبع: سایت جامعه الزهرا(س)/واحد مشاوره
