ثقلین

فلسفه این که نمازهای پنجگانه را بعضی دو رکعتی، بعضی سه رکعتی و بعضی چهار رکعتی می خوانیم چیست و همچنین فلسفه شکسته بودن نماز مسافر؟
اختلاف تعداد رکعات نماز و نیز تعیین اوقات و سایر جزئیات عبادات ـ علاوه بر اسرار و رموزی که در آن ها نهفته و ما از آن ها اطلاعی نداریم ـ روحیه تسلیم در برابر خدا و دستورهای پیامبر(ص) را در ما تقویت و استوار می کند.

در متون دینی در مواردی که لازم و ضروری بوده، بعضی از اسرار و فلسفه احکام مستقیماً مورد اشاره قرار گرفته است؛ مثل: فلسفه نماز، روزه، حج، جهاد و…؛ لکن در مورد جزئیات احکام اولاً نیاز و و ضرورتی برای بیان اسرار و فلسفه آن ها وجود نداشت و ثانیاً همه مردم قدرت هضم بسیاری از اسرار را نداشتند و ائمه(ع) تنها در جواب افرادی که چیزی در این زمینه می پرسیدند، مطالبی را که بافکر و درک آن ها مطابق بود، بیان می کردند. بدیهی است دراین گونه موارد نمی شود حکم کرد که فلسفه و اسرار آن احکام منحصر به چیزی است که در آن روایت اشاره شده است؛ زیرا اگر پرسش کنندگان اسرار زیادتری را می خواستند، پیشوایان دینی از جواب دریغ نکرده، مطالب دیگری می گفتند. ما از این نمونه ها زیاد داریم که شخصی از امام چیزی می پرسید و جوابی می گرفت و دوباره که سوءال می کرد، امام مطلب عمیق تری بیان می فرمود. از جمله این که فضیل می گوید: از امام(ع) پرسیدم: چرا کنیه پیامبر(ص) را ابوالقاسم نامیدند؟ حضرت فرمود: بریا این که پسری داشتند به نام قاسم، به همین دلیل آن حضرت را ابوالقاسم گفتند. گفتم: یابن رسول اللّه! اگر سزاوار می دانید زیادتر از این مطلب بیان بفرمایید. گفتند: آیا می دانی که رسول خدا(ص) فرمود: «من وعلی دو پدر این امتیم»؟ گفتم: بله. بعد فرمود: آیا می دانی که رسول خدا(ص) پدر جمیع است و علی(ع) نیز از امت پیامبر(ص) است و آیا می دانی که علی(ع) قاسم(تقسیم کننده) بهشت و جهنم است؟ گفتم: بلی. فرمود: به پیامبر(ص) ابوالقاسم گفته شد؛ چون او پدر کسی است که تقسیم کننده بهشت و جهنم است. پرسیدم: چگونه پیامبر(ص) پدر امت است. فرمود: شفقت و مهربانی پیامبر(ص) بر امتش، مانند شفقت و مهربانی پدر بر فرزندانش است و علی نیز بهترین امت پیامبر(ص) است و پس از او علی برای امت از همه دلسوزتر و مهربان تر است و او پدر امت است. به این جهت، پیامبر(ص) فرمودند:«من و علی پدر این امتیم».1 بی تردید اگر راوی به این جواب بسنده نکرده بود، امام(ع) اسرار زیادتری را بیان می کرد. در مورد تعداد رکعات نمازها از بعضی روایات استفاده می شود که نماز در ابتدا دو رکعتی بوده است؛ چنان که فضیل گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می فرمود:« خداوند نمازها را دو رکعتی قرار داد، سپس رسول الله(ص) از خداوند خواستند که هفت رکعت به آن ها بیفزاید».2 ولی سر این که چرا پیامبر(ص) این هفت رکعت را افزودند، بر ما درست معلوم نیست.

فضل بن شاذان نیز از امام رضا(ع) روایت کرده که آن حضرت فرمود: «نمازی را که خداوند بر امت واجب کرد، دو رکعتی بود، ولی رسول خدا(ص) چون می دانست مردم این دو رکعت را آن گونه که شایسته است انجام نخواهند داد و حق آن را ادا نخواهند کرد به نمازهای ظهر، عصرو عشا دو رکعت و به نماز مغرب یک رکعت افزود تا نقص و کمبودی که در مورد ادای اصل نماز از طرف نمازگزاران پدید می آید جبران شود»3. و به همین دلیل نیز نمازهای چهاررکعتی در سفر دو رکعت خوانده می شود؛ چون اصل نماز همیشه و در همه حال محفوظ است و کم و زیاد نمی شود.

سعید بن مسیّب می گوید: از امام سجاد(ع) پرسیدم: از چه هنگامی نمازها به این صورتی که امروز هست واجب شد؟ حضرت فرمود: «از هنگامی که اسلام قدرت یافت و جهاد بر مسلمین واجب گشت، رسول خدا(ص) هفت رکعت به نمازها افزود.

از این روایت استفاده می شود، افزایش هفت رکعت به نمازها همزمان با اوج و گسترش اسلام، برای بالا بردن روحیه ایمان و عبودیت در مسلمانان، لازم و ضروری بود. از روایت دیگری نیز استفاده می شود که نمازهای یومیه هر کدام مناسب اوقات خاص خود تعیین شده اند. بدین صورت که: صبحگاهان وقتی انسان از خواب بر می خیزد، روی مصالحی از جمله این که انسان هنوز بامسائل دنیا و زندگی درگیر نشده، نماز دو رکعتی خوانده می شود و در وسط روز به جهت اشتغال به امور مادی و زندگی نیاز بیش تری برای راز و نیاز و عبادت وجود دارد تا انسان از یاد خدا غافل نشود و او را فراموش نکند.

مسأله شکسته شدن نمازهای چهار رکعتی مسافر و لزوم افطار روزه از احکام امتنانی خداوند است؛ یعنی چون غالباً مسافرت با دشواری هایی همراه است. خداوند برخی از احکام خویش را در این زمینه تخفیف داده تا تسهیل بر مکلفین باشد. این حکمت هم اکنون نیز پابرجا است؛ یعنی، هر چند مسافرت ها از گذشته آسان تر است، لیکن اکنون نیز از خستگی و رنج تهی نیست.

پی نوشت:
1. علل الشرایع، ج5، باب 106، ح2.

2. وسائل الشیعه، ج3، ص31و34و35و636و638.

3. همان، ج3، ص38.

منبع:https://hawzah.net